Chim Vành Khuyên là một giống chim nhỏ tựa như chim Sâu, mà người miền Nam gọi là chim “Khoen”, có lẽ do ở vòng khoen màu trắng bao quanh mắt của chim.
Người mình, trước đây ít ai nuôi loại chim này, có lẽ vì thấy hình dáng của chim không có vẻ gì hấp dẫn, hơn nữa chưa ai phát giác được tiếng líu “nhức nhối” lỗ tai có một không hai của chúng. Chỉ có người Hoa là thích loại chim này, nên sau này người mình mới hay biết mà chọn nuôi.
Chim Vành Khuyên có tên khoa học là Zosteropidae, sống ở nhiều nơi trên thế giới.
Xuất xứ:
Hiện nay, nghệ nhân nuôi bốn loại chim Khoen, hai loại ở miền Nam và hai loại ở miền Bắc.
Ở miền Nam có hai loại:
1) Chim Vành Khuyên vàng (Zosterops Palpebrosa): Người ta đặt cho nó tên Khoen Vàng, vì phần lông ở dưới mỏ, ở ngực và bụng chim có sắc lông vàng óng.
2) Chim Vành Khuyên xanh (Zonsterops Japonica simplex): Loại này, lông ngực và bụng có sắc màu vàng lục.
Hai loại Chim Vành Khuyên Vàng và Chim Vành Khuyên Xanh để gần nhau rất dễ phân biệt.
Ở miền Bắc có hai loại:
1) Chim Vành Khuyên Xanh (Cùng giống với Khoen xanh miền Nam)
2) Chim Vành Khuyên Xanh Trung Quốc (Zosterops Eryth Ropleura Swinhoe): Đây là loại chim sống xứ lạnh, từ Trung Quốc đến tận vùng Sibérie của Nga. Ở Mông Cổ, Bắc Triều Tiên cũng có giống chim này.
Có điều đáng nói là hai loại chim cảnh của miền Bắc đem vào không rõ có phải do không hợp khí hậu hay không mà nuôi chim không được sung, ít “líu” (tiếng nhà nghề gọi “líu” là hót, chúng tôi sẽ trình bày rõ hơn ở phần sau) nên ít ai nuôi.
Thường thì phần đông thích loại vàng, vì dễ nuôi. Có người lại ưng ý Khoen Xanh, cho là giọng “líu” hay hơn.
- Chim Vành Khuyên Vàng sống nhiều ở vùng Rừng Sác đến Cần Giờ, Duyên Hải. Giống này thích sống ở độ thấp, và cũng sinh đẻ vào đầu mùa mưa, khoảng tháng tư âm lịch. Đây là mùa săn bắt, và cũng là lúc nghệ nhân lo sắm lồng để chọn chim nuôi.
- Chim Vành Khuyên Xanh, trái lại chỉ thích nghi ở những cây cao, và làm tổ trên những cây cao. Chúng sống nhiều ngay tại , ở những con có những cây cao, bóng cả, chẳng hạn như trong Thảo Cầm Viên, và vài con bao quanh Thảo Cầm Viên.
Người đi bẫy chim phải cất công dò tìm những nơi có Chim Vành Khuyên Xanh lai vãng, rồi trèo lên cây cao đặt lục bắt chim.
Kể ra, bắt được con Chim Vành Khuyên Xanh, vất vả còn hơn bắt cả chục con Chim Vành Khuyên Vàng nữa. Có lẽ cũng do ở điểm ấy mà chim Chim Vành Khuyên Xanh thường giá cao hơn Khoen Vàng.
Mặt khác, Chim Vành Khuyên Xanh còn có giọng “líu” vượt trội hơn Khoen Vàng, giọng trong trẻo và dài hơi hơn, nên ai đã từng nuôi thì “ghiền” luôn, không thể chê được. Có điều phải nhìn nhận là Chim Vành Khuyên Xanh nuôi chậm có lửa hơn chim Khoen Vàng. Vì vậy, nhiều người mới “ngã” theo Chim Vành Khuyên Vàng và “ngại” nuôi Chim Vành Khuyên Xanh.
Nói chung thì từ trước đến nay, điều đè nặng lên tâm lý người nuôi chim hót là “không dám” nuôi Chim Vành Khuyên, vì thấy khó khăn trong việc nuôi và chăm sóc. Ai cũng nghĩ rằng, nuôi một con chim cho đến nghe “líu” không phải là chuyện dễ dàng gì. Điều đó có đúng không?
Hình dáng Chim Vành Khuyên:
Quả thật, nhìn phớt qua, con Chim Vành Khuyên chẳng khác gì con chim Sâu. Thân hình cũng nhỏ nhít, cũng mang một bộ lông màu vàng lục, mắt cũng có vòng khoen trắng, cũng nhảy “chụp” lồng.;. Yếu tố đó cũng đè nặng lên tâm lý người mới bước, hay định bước vàọ nghề nuôi giống chim này. Người ta nghĩ bỏ công ra quá nhiều mà nuôi một con chim có dòng dõi không ra gì thì thật là uổng phí.
Con Chim Vành Khuyên thân mình có “nhích” hơn chim Sâu, chân cao hơn và đòn cũng dài hơn.
Và như trên đã nói, muốn phân biệt Chim Vành Khuyên Vàng và Chim Vành Khuyên Xanh, người ta chỉ quan sát vào phần lông ở ức và bụng chim. Chim Vành Khuyên Vàng thì ngực và bụng có sắc lông óng vàng. Còn Chim Vành Khuyên Xanh thì lông ngực và bụng có sắc vàng lục.
Một trở ngại đáng quan ngại nhất trong việc nuôi Chim Vành Khuyên nữa là khó phân biệt được trống mái. Chỉ có những người nhiều năm kinh nghiệm trong “nghề” nuôi chim này may ra mới “điểm mặt” được ngay con nào là trống, con nào là con mái mà thôi. Thế nhưng, chính họ cũng thú nhận với chúng tôi là không dám cam đoan đúng hẳn. Họ chỉ cho biết chỉ dựa trên những chi tiết sau đây mà dự đoán:
- Chim trống thì mình thon, dài đòn, hàm dưới bạnh ra, chân cao.
- Chim mái thì chân thấp, thân mình bầu bĩnh.
- Có người lại căn cứ vào tiếng kêu của Chim Vành Khuyên mà định trống mái. Theo họ thì:
- Chim trống kêu tiếng gắt, âm cao lại siêng kêu.
- Chim mái thì kêu tiếng đục, âm trầm và ít kêu.
Thế nhưng, đó cũng lại là một điều khó. Vì tiếng kêu của Chim Vành Khuyên chỉ có “chép! chép!”…, đó là tiếng của Chim Vành Khuyên mái, nhưng đồng thời cũng là tiếng con chim trống chưa đủ lửa. Thành thử người mới nuôi lần đầu thường bị lầm, do đó mới sinh nản chí.
Thuần hóa chim bổi:
Cũng như các loại chim rừng khác, Chim Vành Khuyên ở rừng mới bắt về rất nhát, chúng cũng bay nhảy đề tìm kế thoát thân. Bước đầu, ta phải trùm kín áo lồng cho chim, và treo lồng ở nơi yên tĩnh. Trong lồng ta phải để một cóng nhỏ đựng nước uống, một cóng đựng bột đậu xanh trộn trứng (sẽ nói rõ cách chế biến ở mục “thức ăn” cuối bài này), một cóng đựng cào cào non (phải cắt hết cẳng để cào cào không nhảy mất), và nửa trái chuối xiêm, giữa khoét một lỗ tròn để nhét bột đậu xanh vào (để chim ăn chuối rồi ăn lây sang bột cho quen dần, vì chim bổi ít con thích nghi ngay với thức ăn mới là bột đậu xanh).
Vài ngày sau, ta lại châm thêm cào cào, thay nửa trái chuôi tẩm đậu xanh khác… Dần dần, khi chim đã dạn, ta hé áo lồng ra, nếu thấy chim ăn được bột thì ta bớt chuối..
Xin lưu ý Chim Vành Khuyên bổi vẫn thích tắm, vì vậy, ta cứ cho chim bổi tắm hằng ngày. Đôi khi nhờ vào sự tắm tápđó sẽ làm cho chim dễ thích nghi với môi trường sống mới, chim mau dạn, và mau biết ăn thức ăn mới.
Chim bổi không hót, cũng không “líu”, chúng thường kêu những tiếng “chíp! chíp”, nên hiểu là chúng sợ hãi, bất ổn tinh thần.
Nuôi vài ba tháng, có khi đến năm sáu tháng, ta mới nghe chim bắt đầu “nói chuyện”, nghĩa là hót rỉ rả với nhiều âm điệu líu lo. Đó là thời kỳ chim cảnh đã thuần hóa rồi.
Thức ăn của Chim Vành Khuyên:
Sống ở ngoài trời, Chim Vành Khuyên ăn sâu bọ và trái cây chín ngọt. Chuối là món ăn thích khẩu nhất của chúng. Nhưng bắt nhốt vào chuồng, ta phải tập cho chim ăn thức ăn mới, vừa bổ dưỡng cho chim, vừa tiện lợi cho mình.
Nghệ nhân thường tập cho Chim Vành Khuyên ăn các thức ăn sau đây:
- Cào cào non.
- Bột đậu xanh trộn trứng.
- Thỉnh thoảng cho ăn thêm chuối.
Cào cào non là món ăn không thể thiếu mỗi ngày, khoảng mười con đến hai mươi con là đủ. Số cào cào này thường được nhốt vào trong một cái lổng dẹp nhỏ đặc biệt có bán tại các nơi bán lồng chim. Lồng dẹp này được gắn vào lồng Chim Vành Khuyên. Chim cứ dùng mỏ rút từng con cào cào ra mà ăn.
Về bột đậu xanh trộn trứng thì chế biến như sau:
Lấy 100gr đậu xanh thật tốt ngâm nước hai giờ, vớt ra đãi vỏ sạch rồi hấp chín, sau đó đem phơi khô.
Chim thường thay lông từ vùng mặt, vùng đầu, kế tới vùng cổ, vùng ức bụng, rồi mới đến phần cánh, sau cùng là phần đuôi. Lông cũng không rơi rớt từng chùm, mà là từ từ, cái nào thay trước thì ra lông mới trước. Nhờ vào cách thay lông đó, nên trong thiên nhiên, chim vẫn bay đi kiếm ăn được. Tuy nhiên trong thời gian thay lông, chim bị suy yếu về sức khỏe. Do đó, ta phải cho chim ăn cào cào nhiều hơn ngày thường để giữ cho chim được mập mạnh. Chim mạnh thì rút ngắn thời gian thay lông, ngược lại chim suy thì thời gian thay lông kéo dài.
Trong thời gian Chim Vành Khuyên thay lông, ta nên treo chim vào nơi yên tĩnh, thường xuyên trùm kín áo lồng để chim tĩnh dưỡng, và cũng đế tránh gió độc. Việc cho chim Khoen tắm trong thời gian thay lông vẫn bình thường, không sao cả.
Điều chắc quí vị cũng thừa biết là suốt thời gian Chim Vành Khuyên thay lông, chim không hót vì… “mất lửa”. Khi chim đã bắt đầu hót lai rai là việc thay lông đã gần xong, “lửa” đã có trở lại. Chỉ khi nào lớp lông thực sự mượt mà, mình chim thon nhỏ là lúc chim đủ “lửa”, hót to.
Nhân nói về lông, cũng xin nói thêm là có loại dày lông và có loại mỏng lông. Loại dày lông không đẹp bằng loại mỏng lông, vì con Chim Vành Khuyên mỏng lông trông gọn gàng hơn, còn con dày lông thì trông có vẻ sồ sề” một tí. Thực tế cũng cho thấy, con mỏng lông sung hơn con dày lông.
Trong phần săn sóc chim cũng không thể không bàn đến việc… luyện giọng cho chim. Các nghệ nhân thường treo chim mình gần các lổng chim lạ, trước hết là để chim sung hơn, thích “líu” hơn, và bắt chước giọng chim lạ mà líu hay hơn.
Điều cần là nên “cáp” hai con cùng một độ sung như nhau, nếu chim yếu lửa mà treo cạnh chim mạnh lửa thì chim yếu sẽ sợ sệt không dám hót và có khi “rót” luôn. Vì như chúng ta đã biết, giọng hót của chim, dù là loại chim gì? cũng được coi là sự biểu dương sức mạnh để giữ gìn lãnh địa của mình, và để rủ rê chim mái.
Nuôi Chim Vành Khuyên, người ta chịu nhất ở tiếng “líu” của nó. Có thế nói mà không sợ lầm là nếu con Chim Vành Khuyên mà không biết líu thì không ai mất công nuôi nó làm gì cho uổng công. Líu được coi là cách hót bài bản, có đủ âm điệu trầm bổng liên tục một hơi dài. Con chim khi đã biêt líu, được coi là con chim thuần thục, đủ lửa, đó là thời gian người nuôi chim ưng ý con chim mình nhất.
Khi líu, con chim chỉ đứng yên một chỗ như tập trung hêt trí lực và tâm hồn của mình và việc biểu diễn âm điệu thiên phú. Trong giây phút gần như xuất thần đó, con chim tí hon như không còn nhỏ bé, tầm thường nừa, mà xứng danh là một nhạc sĩ tài hoa đang gắng công nắn nót cung đàn muôn điệu của mình.
Cái quyến rũ của nghề nuôi chim Khoen (Vành Khuyên) là ở chỗ kỳ bí đó.
